Banyaga sa sariling wika

Lagi na lang sa pagtataka humahantong ang aking pagmumuni-muni sa tanong kung paano mas naging madali para sa akin na gamitin sa pagsusulat at pagsasalita ang wikang Ingles kumpara sa Filipino.

Filipino ang tawag sa pambansang wika ng bansa. Hango ito sa wikang Tagalog na nauunawaan at nasasalita ng maraming Pilipino. Ingles naman ang itinuturing na pangalawang wika ng bansa. Isa ang Pilipinas sa mga bansa na maraming mamamayan na nakapagsasalita ng wikang Ingles. At sa ngayon, mas marami na rin ang mas magaling magsalita at magsulat sa wikang Ingles kaysa sa Filipino. Idagdag nyo na ako rito.

Kahit na mukhang ibang-iba sa kinagisnan ko na wikang Bikol, madali kong natutunan ang Filipino (Tagalog). Unang-una, ito ang sinasalita ng ilang miyembro ng aming pamilya. Ito rin ang ginagamit na wika sa paaralan nung nasa nursery ako. May pagkakapareho din ito sa aming wika.

Natatandaan ko pa nang nagtapos ako sa elementarya, nakatanggap ako ng medalya dahil sa ipinakita kong kahusayan sa asignaturang Filipino. Pero bigla na lang ito nagbago nung tumapak na ako sa hayskul. Filipino ang nag-iisang asignatura na ayaw kong pasukan sa apat na taon ko sa sekondarya. Kapag nasa klase na ako parang nanghihina ako at nakakaramdam lagi ng pagkabato. Pinagmamasdan ko na lang ang orasan at hinahayaang lumipas ito. Hindi rin ako nagkainteres na basahin ang mga aklat na Ibong Adarna, Florante at Laura, maging ang aklat na Noli Me Tangere at El Filibusterismo ni Rizal. Nagtataka nga ko kung paano ako nakapasa at nakakuha pa ng mataas na marka sa Filipino noon gayung isa sa mga layunin ng asignatura ang mabasa at maintindihan ang apat na aklat.

Sa kolehiyo naman, mas lalo kong ikinainis ang Filipino, ang tatlong kurso dito ang pinakamababa kong marka na nakuha sa kolehiyo. Mas napatunayan ko rin sa sarili na hindi nga ako magaling sa Filipino. Minsan nagkaroon kami ng pagsubok sa mga idyomatikong salita at noon ko lang nalaman ang ibig sabihin ng 'di mahulugan ng karayom' at iba pang kagaya nito. Pinagawa rin kami ng mga pangungusap at natatawa na lang ako dahil mali-mali ang pagkagamit at pagkaayos ko ng mga salita.

Hadlang naman ang aking pagiging Bikolano sa pagsasalita sa Filipino. May kakaibang diin ang aming salita kumpara sa Tagalog. Kaya minsan bigla na lang natatawa ang mga nakakausap ko sa Filipino. May kakaiba raw na tunog ang aking pagsasalita. Nahasa na lang ang pagsalita ko sa wika nung nag-aral na ako sa Manila.

Pero hanggang ngayon, itinuturing ko pa rin na mahina ako sa wikang Filipino. Mas nanaisin ko pang gamitin ang salitang Ingles lalo na sa pagsusulat. Kulang na kulang ang kayamanan ko sa talasalitaang Filipino kumpara sa Ingles. Ngunit hangad ko rin na mas payamanin ito. Magandang pakinggan ang mga malalalim na salitang Filipino gayundin ang magbasa at magsulat ng komposisyon sa salitang ito.

Alam ko na marami rin na kagaya ko na hindi masyadong bihasa sa Filipino kahit na ito ang pangunahing salita nila. Ngayon siguro ang tamang panahon na pahalagahan na rin ito nang maigi upang mas mapayaman pa ang ating wika. Teka, ngayon nga ba o noon pa dapat?

Halata naman siguro sa komposisyong ito na malayo pa ang tatahakin ko upang maging bihasa sa Filipino (hehe). Maraming mga salitang Ingles ang ibinangkas ko na lang sa Tagalog gayung may katumbas din naman ito sa salitang Filipino. Mapapansin din ang di masyadong maayos na pagkasulat nito. Unawain nyo na lang.

An sarong tataramon na nagiiba-iba

Ako sarong Bikolano. Ipinangaki sa puso kan Bikol, an Camarines Sur, sa mag-agom na may purong dugong Bikolano man. Sa pagtaram kani, kuta na kapot ko na an mga taramong Bikol. Pero dae pa, siguro an rason digdi iyo an pagkakaiba-iba kan tataramong Bikol sa manlaen-laen na lugar sa rehiyon.

Namundag ako sa Libmanan, mahahanap sa enot na distrito kan probinsya. Ini an banwaang pinagmundagan kan sakong ina. Siring kani, mas nagluluwas an tataramong Bikol Centro sa sakuyang dila. Pagtuntong kong kwatro anyos, nagbalyo an samong pamilya sa Lagonoy, sa ikatolong distritong mas sikat sa apod na Partido, kun saen man namundag an sakong ama. Bikol Partido an tataramon sa lugar. Maski parehong lingwaheng Bikol an duwa, may dikit na pagkakaiba minalugod sa mga apod sa bagay asin sa intonasyon an tataramong Bikol Centro asin Partido.

Para sa arog sakong nagdakula sa ibang distrito, medyo napangirit na lang ako kan enot kong nadangog an pagtaram sa bago kong banwaan. Saro sa mga enot kong nadangog na tataramong Partido iyo an katumbas kan taramong ido sa Bikol Centro: ayam. Kan nag-abot kaya kami sa Lagonoy, sinabat kami kan mga batok kan mga ido sa bago ming harong. Ayam, harayuon man sa ido – sabi ko. Dakol pang mga taramong Partido an enot kong nadangog duman: madahom (magayon), paros (duros), amhi (baligang), hadaw (tano), awot (duot) siring iba pa.

Pag-agi kan pirang taon na nakaistar ako sa Partido, mas natuod naman ako sa taramon pero Bikol Centro pa giraray an ginagamit ko. Ini napapahiling sa dae ko paggamit kan mga taramon na sa Partido mo lang madadangog. Dae man sa kinakasupog ko an tataramon mi (naoogma ngani ako na aram ko man an Bikol Partido), mas natuod lang talaga ako sa enot kong tataramon.

Sa kolehiyo man, dakulon akong mga naging kaklaseng hale man sa iba pang parte kan Bikol partikular na sa Albay saka sa Rinconada (an huring distrito kan Camarines Sur). Iba man palan an Bikol ninda.

Minsan kan nagduman kaming pamilya sa Daraga, Albay para magbisita sa togang ni mama, panghuna ko nagsusuba lang an tita ko kan inaapod nya kaming akos (sabi ko sa sadiri ko, bako man kaming ikos). Haloy bago ko naaraman na ini palan an katumbas kan taramong aki sa Bikol Legazpi. Kaklase kong taga-Albay an nagtukdo sako kani. Siring igdi, enot ko nadangog saiya an mga taramong sikad-sikad (padyak), buda (saka, asin), amo (iyo), kaon (kakan). Dae ko malingawan an iristoryahan ming magkakralase kun sain nagparangiririt kami sa pagsambit nya sa taramong sikad-sikad. Nagsakay daa sinda igdi – sa sadiri ko, panu kaya sinda nakasakay sa sikad-sikad? An paghuna ko sipa-sipa an sinasabi nya ta an sikad sa Partido gusto sabihon sipa. Ito palan, nagsakay sinda sa padyak. Maray man ta nadangog ko man ining taramon na ini, dagdag na naman sa mga kaaraman ko.

An Bikol na dae ko pa talaga maintindihan iyo an Bikol Rinconada. Maski kataid lang ini kan sentro kan probinsya, dakulaon ang pagkakaiba kaini sa Bikol Centro. Hanggang ngunyan, dae ko pa masabutan an mga tinataram kan mga kabisto ko kun nagtataram sindang Rinconada. Ini na lang an Bikol na medyo iintindihon ko.

Sa kadakolan kan bernakyular sa lingwaheng Bikol, mawawara ka talaga sa urulayan kun hale sa ibang lugar kan Bikol an saimong mga kaibahan. Bilang sarong nangingitorog man na maging propesyonal na parasurat, gusto ko man manuodan an mag-iriba-ibang tataramong Bikol lalo na an mga harararom na taramon na dae ko pa siguro natataram sa buong buhay ko. Gusto ko man makatabang sa pag-uswag kan tataramong kinadakulaan ko.

Pasensya na palan garo halo-halong Bikol an pagsurat ko. Sa pagdakula ko sa duwang parte kan Camarines Sur, nagharalo na an Bikol ko. Minsan dae ko na madiperensya an Bikol Centro sa Bikol Partido.

On Artificial Insemination

Lagonoy, Camarines Sur - While waiting for a van en route to Naga last month, I noticed a sign posted outside a small office which read "Artificial Insemination Center." My initial reaction: dumbfounded.

My hometown is a third class municipality inhabited by more than forty thousand residents. Although rife with other Christian sects, the town is predominantly Roman Catholic. And now, we have a center catering the unnatural procedure of conceiving a child here - I thought at the sight of that post.

I have just passed Medical Ethics II as a requirement to be promoted to third year medical student. One of the issues we have discussed in that one-semester subject is Artificial Insemination. After my classmates gave a comprehensive presentation on the subject, they concluded that the procedure is unethical. This was further affirmed by our facilitator, a medical doctor who is also an ethicist.

Artificial insemination is the process where sperm is placed through a female's uterus by means other than the natural sexual intercourse with the intention of impregnating the female (Wikipedia). Other procedures such as in-vitro fertilization is also categorized under this. Though this could bring forth joy to married couples not capable of having their own offspring, ethicists condemn the procedure. Some of the arguments against artificial insemination is that it is against the natural process of life. With this, the principles of inviolability of life, personalized sexuality, and stewardship come into play.

First and foremost, the probability of a successful conception through the artificial procedure is very low. Clearly put, several zygotes (fertilized ovum) die while performing this scientific technique. Several ethicists will argue that life begins at the moment the sperm from the male fertilizes the ovum. Given this contention, many lives are destroyed in the process.

The principle of personalized sexuality tells us that "God made us sexual not only for the survival of our species, but for the complete expression of a married person's mutual self-giving love that finds its complete fulfillment not just in orgasm but in children (Ethics of Health Care by O'Rourke)." Although several ethicist would contend that artificial insemination does not violate this principle when the procedure is done in conjunction with a conjugal act, some would argue otherwise. The conception of a human person through artificial means is not the result of the marital act itself rather by a technical manipulation that follows the conjugal act. Opposing ethicists would therefore argue that no artificial methods of reproduction will respect the unitive and procreative act of sexual intercourse.

Lastly, we were created by God to be stewards of His creations. That is what the principle of stewardship tells us. Going through the process of artificial insemination then makes man a God-like being who creates another living person. Ethicists again would argue against the act.

Now, we raise the issue on the economic and political level. Performing the artificial procedure of conception will involve large sum of money. Few can afford the technique and as stated earlier, the success of the procedure is not definite. That would be throwing lots of money which could have been used to help other individuals. Perhaps adopting an orphan could be a better alternative as it will lead to improving the quality of life of another individual. And since only the rich can readily push through with the procedure, then there is no justice.

Knowing these things, I was really at loss at the thought that there is an artificial insemination center in our town. I have already presented the status of Lagonoy being a third-class (not yet developed) and Christian municipality. How in the world then was establishing that center conceptualized?

But before I could even start thinking of the reasons, I read a smaller sign that the center was meant for chickens (roosters and hens), hehe.