An sarong tataramon na nagiiba-iba

Ako sarong Bikolano. Ipinangaki sa puso kan Bikol, an Camarines Sur, sa mag-agom na may purong dugong Bikolano man. Sa pagtaram kani, kuta na kapot ko na an mga taramong Bikol. Pero dae pa, siguro an rason digdi iyo an pagkakaiba-iba kan tataramong Bikol sa manlaen-laen na lugar sa rehiyon.

Namundag ako sa Libmanan, mahahanap sa enot na distrito kan probinsya. Ini an banwaang pinagmundagan kan sakong ina. Siring kani, mas nagluluwas an tataramong Bikol Centro sa sakuyang dila. Pagtuntong kong kwatro anyos, nagbalyo an samong pamilya sa Lagonoy, sa ikatolong distritong mas sikat sa apod na Partido, kun saen man namundag an sakong ama. Bikol Partido an tataramon sa lugar. Maski parehong lingwaheng Bikol an duwa, may dikit na pagkakaiba minalugod sa mga apod sa bagay asin sa intonasyon an tataramong Bikol Centro asin Partido.

Para sa arog sakong nagdakula sa ibang distrito, medyo napangirit na lang ako kan enot kong nadangog an pagtaram sa bago kong banwaan. Saro sa mga enot kong nadangog na tataramong Partido iyo an katumbas kan taramong ido sa Bikol Centro: ayam. Kan nag-abot kaya kami sa Lagonoy, sinabat kami kan mga batok kan mga ido sa bago ming harong. Ayam, harayuon man sa ido – sabi ko. Dakol pang mga taramong Partido an enot kong nadangog duman: madahom (magayon), paros (duros), amhi (baligang), hadaw (tano), awot (duot) siring iba pa.

Pag-agi kan pirang taon na nakaistar ako sa Partido, mas natuod naman ako sa taramon pero Bikol Centro pa giraray an ginagamit ko. Ini napapahiling sa dae ko paggamit kan mga taramon na sa Partido mo lang madadangog. Dae man sa kinakasupog ko an tataramon mi (naoogma ngani ako na aram ko man an Bikol Partido), mas natuod lang talaga ako sa enot kong tataramon.

Sa kolehiyo man, dakulon akong mga naging kaklaseng hale man sa iba pang parte kan Bikol partikular na sa Albay saka sa Rinconada (an huring distrito kan Camarines Sur). Iba man palan an Bikol ninda.

Minsan kan nagduman kaming pamilya sa Daraga, Albay para magbisita sa togang ni mama, panghuna ko nagsusuba lang an tita ko kan inaapod nya kaming akos (sabi ko sa sadiri ko, bako man kaming ikos). Haloy bago ko naaraman na ini palan an katumbas kan taramong aki sa Bikol Legazpi. Kaklase kong taga-Albay an nagtukdo sako kani. Siring igdi, enot ko nadangog saiya an mga taramong sikad-sikad (padyak), buda (saka, asin), amo (iyo), kaon (kakan). Dae ko malingawan an iristoryahan ming magkakralase kun sain nagparangiririt kami sa pagsambit nya sa taramong sikad-sikad. Nagsakay daa sinda igdi – sa sadiri ko, panu kaya sinda nakasakay sa sikad-sikad? An paghuna ko sipa-sipa an sinasabi nya ta an sikad sa Partido gusto sabihon sipa. Ito palan, nagsakay sinda sa padyak. Maray man ta nadangog ko man ining taramon na ini, dagdag na naman sa mga kaaraman ko.

An Bikol na dae ko pa talaga maintindihan iyo an Bikol Rinconada. Maski kataid lang ini kan sentro kan probinsya, dakulaon ang pagkakaiba kaini sa Bikol Centro. Hanggang ngunyan, dae ko pa masabutan an mga tinataram kan mga kabisto ko kun nagtataram sindang Rinconada. Ini na lang an Bikol na medyo iintindihon ko.

Sa kadakolan kan bernakyular sa lingwaheng Bikol, mawawara ka talaga sa urulayan kun hale sa ibang lugar kan Bikol an saimong mga kaibahan. Bilang sarong nangingitorog man na maging propesyonal na parasurat, gusto ko man manuodan an mag-iriba-ibang tataramong Bikol lalo na an mga harararom na taramon na dae ko pa siguro natataram sa buong buhay ko. Gusto ko man makatabang sa pag-uswag kan tataramong kinadakulaan ko.

Pasensya na palan garo halo-halong Bikol an pagsurat ko. Sa pagdakula ko sa duwang parte kan Camarines Sur, nagharalo na an Bikol ko. Minsan dae ko na madiperensya an Bikol Centro sa Bikol Partido.