pagkaaga

Sa pagmata sa bagong aldaw
turaok kan manok an nagsenyas
liwanag kan saldang an masabat,
sa higod nagsisigid an gurang
paghampas kan gihoy sa daga
gayon sa talinga an madadangog,
pwerte man an talsik kan asin
hale sa tuyong natututong
na nililikayan kan nanay,
habang an tatay naman
saro-saro nang pinupukawan
mga aking tuninong sa pagtorog.

pesteng ulan 'to

Bakit hanggang sa loob ng sasakyan
ako'y iyong sinusundan
dumadampi sa nanlalamig ko ng balat

nakuha mo pang makasulok sa kaliit-liitang butas
na sa bubong ikaw ring may gawa
layunin ako ay gambalain

sa likod di ako mapakali, napapaupong nakayuko
iniiwasan ang basa mo
katabi ko nasisiksik na sa gilid

kahit antok aking nalabanan
salamat sa'yong walang pakundungang patak
ngunit balewala, sakit ng ulo ang humalili

pati ba naman sa Naga nakuha mo pang magpakita
sumuksok na lang ako sa mga dampa
nang di mo maabutan

kung bakit ba naman ako'y pinahihirapan
maglakad man o tumakbo nakabuntot pa rin
kaya sa bahay, basang-basa ako nakarating.

Banyaga sa sariling wika

Lagi na lang sa pagtataka humahantong ang aking pagmumuni-muni sa tanong kung paano mas naging madali para sa akin na gamitin sa pagsusulat at pagsasalita ang wikang Ingles kumpara sa Filipino.

Filipino ang tawag sa pambansang wika ng bansa. Hango ito sa wikang Tagalog na nauunawaan at nasasalita ng maraming Pilipino. Ingles naman ang itinuturing na pangalawang wika ng bansa. Isa ang Pilipinas sa mga bansa na maraming mamamayan na nakapagsasalita ng wikang Ingles. At sa ngayon, mas marami na rin ang mas magaling magsalita at magsulat sa wikang Ingles kaysa sa Filipino. Idagdag nyo na ako rito.

Kahit na mukhang ibang-iba sa kinagisnan ko na wikang Bikol, madali kong natutunan ang Filipino (Tagalog). Unang-una, ito ang sinasalita ng ilang miyembro ng aming pamilya. Ito rin ang ginagamit na wika sa paaralan nung nasa nursery ako. May pagkakapareho din ito sa aming wika.

Natatandaan ko pa nang nagtapos ako sa elementarya, nakatanggap ako ng medalya dahil sa ipinakita kong kahusayan sa asignaturang Filipino. Pero bigla na lang ito nagbago nung tumapak na ako sa hayskul. Filipino ang nag-iisang asignatura na ayaw kong pasukan sa apat na taon ko sa sekondarya. Kapag nasa klase na ako parang nanghihina ako at nakakaramdam lagi ng pagkabato. Pinagmamasdan ko na lang ang orasan at hinahayaang lumipas ito. Hindi rin ako nagkainteres na basahin ang mga aklat na Ibong Adarna, Florante at Laura, maging ang aklat na Noli Me Tangere at El Filibusterismo ni Rizal. Nagtataka nga ko kung paano ako nakapasa at nakakuha pa ng mataas na marka sa Filipino noon gayung isa sa mga layunin ng asignatura ang mabasa at maintindihan ang apat na aklat.

Sa kolehiyo naman, mas lalo kong ikinainis ang Filipino, ang tatlong kurso dito ang pinakamababa kong marka na nakuha sa kolehiyo. Mas napatunayan ko rin sa sarili na hindi nga ako magaling sa Filipino. Minsan nagkaroon kami ng pagsubok sa mga idyomatikong salita at noon ko lang nalaman ang ibig sabihin ng 'di mahulugan ng karayom' at iba pang kagaya nito. Pinagawa rin kami ng mga pangungusap at natatawa na lang ako dahil mali-mali ang pagkagamit at pagkaayos ko ng mga salita.

Hadlang naman ang aking pagiging Bikolano sa pagsasalita sa Filipino. May kakaibang diin ang aming salita kumpara sa Tagalog. Kaya minsan bigla na lang natatawa ang mga nakakausap ko sa Filipino. May kakaiba raw na tunog ang aking pagsasalita. Nahasa na lang ang pagsalita ko sa wika nung nag-aral na ako sa Manila.

Pero hanggang ngayon, itinuturing ko pa rin na mahina ako sa wikang Filipino. Mas nanaisin ko pang gamitin ang salitang Ingles lalo na sa pagsusulat. Kulang na kulang ang kayamanan ko sa talasalitaang Filipino kumpara sa Ingles. Ngunit hangad ko rin na mas payamanin ito. Magandang pakinggan ang mga malalalim na salitang Filipino gayundin ang magbasa at magsulat ng komposisyon sa salitang ito.

Alam ko na marami rin na kagaya ko na hindi masyadong bihasa sa Filipino kahit na ito ang pangunahing salita nila. Ngayon siguro ang tamang panahon na pahalagahan na rin ito nang maigi upang mas mapayaman pa ang ating wika. Teka, ngayon nga ba o noon pa dapat?

Halata naman siguro sa komposisyong ito na malayo pa ang tatahakin ko upang maging bihasa sa Filipino (hehe). Maraming mga salitang Ingles ang ibinangkas ko na lang sa Tagalog gayung may katumbas din naman ito sa salitang Filipino. Mapapansin din ang di masyadong maayos na pagkasulat nito. Unawain nyo na lang.

sa harayo

Minakusog an kalayong
nagkukurab sa puso ko
dulot kan
kagayunang nagluluwas
sa presensya mo

an ngirit sa saimong lawgon
nagbubuhay sa aldaw ko

sa aga na maabot
may tighahalat – mayong iba
ika sana

mantang ang namamate
kusog garong gapo
dai pa giraray mataram
ako may pagmate saimo

pag ika parani na
nagpupundo na an oras ko
dila nagkakairipit sa ngusong tikom
dai na aram an gigibuhon
nawawara sa ibang kinaban
dai ka man lang makaulay
ta ako nagagadan na

anong kakaluwasan
kaning pagkagusto saimo
kun ako harayo saimo
ika man sako

an haloy nang namamate
nagluluwas sa labi
pag ika harayo lang
pag ika harayo na.

at Panganiban Avenue

Here I stand waiting
concrete road to my place
mobiles meet and pass by
smokes belching from every tail

here I stand waiting
under the fury of the noon sun
bleeding my every water
til they soak dry my shirts

here I stand waiting
the clouds change to dark
drops fall down my face
dripping wet my vulnerable coat

here I stand waiting
thirty minutes gone by
still no sign of a ride home
better I give up and walk instead.

sa pagdangadang kan diklom

Luway-luway

napupundo na an lampara
kan saldang sa kanluran

dakulang tamong
minataklob na sa paningoron

mga lalakeng hale sa umahan
pauruli na
mantang an agom
nagpapakarhay na kan turugan
ta mga aki nagkakagaw na kan mata
sa grabeng katungkaan

Luway-luway
napupundo na an lampara
kan saldang sa kanluran

dakulang tamong
minataklob na sa paningoron

mga lalake saka babaye
pauruli na
sa mga harong kan kaogmahan
ta mairinom, mabarayle
an aki diretso sana man hiling
makolor na kahon an katampad.

An sarong tataramon na nagiiba-iba

Ako sarong Bikolano. Ipinangaki sa puso kan Bikol, an Camarines Sur, sa mag-agom na may purong dugong Bikolano man. Sa pagtaram kani, kuta na kapot ko na an mga taramong Bikol. Pero dae pa, siguro an rason digdi iyo an pagkakaiba-iba kan tataramong Bikol sa manlaen-laen na lugar sa rehiyon.

Namundag ako sa Libmanan, mahahanap sa enot na distrito kan probinsya. Ini an banwaang pinagmundagan kan sakong ina. Siring kani, mas nagluluwas an tataramong Bikol Centro sa sakuyang dila. Pagtuntong kong kwatro anyos, nagbalyo an samong pamilya sa Lagonoy, sa ikatolong distritong mas sikat sa apod na Partido, kun saen man namundag an sakong ama. Bikol Partido an tataramon sa lugar. Maski parehong lingwaheng Bikol an duwa, may dikit na pagkakaiba minalugod sa mga apod sa bagay asin sa intonasyon an tataramong Bikol Centro asin Partido.

Para sa arog sakong nagdakula sa ibang distrito, medyo napangirit na lang ako kan enot kong nadangog an pagtaram sa bago kong banwaan. Saro sa mga enot kong nadangog na tataramong Partido iyo an katumbas kan taramong ido sa Bikol Centro: ayam. Kan nag-abot kaya kami sa Lagonoy, sinabat kami kan mga batok kan mga ido sa bago ming harong. Ayam, harayuon man sa ido – sabi ko. Dakol pang mga taramong Partido an enot kong nadangog duman: madahom (magayon), paros (duros), amhi (baligang), hadaw (tano), awot (duot) siring iba pa.

Pag-agi kan pirang taon na nakaistar ako sa Partido, mas natuod naman ako sa taramon pero Bikol Centro pa giraray an ginagamit ko. Ini napapahiling sa dae ko paggamit kan mga taramon na sa Partido mo lang madadangog. Dae man sa kinakasupog ko an tataramon mi (naoogma ngani ako na aram ko man an Bikol Partido), mas natuod lang talaga ako sa enot kong tataramon.

Sa kolehiyo man, dakulon akong mga naging kaklaseng hale man sa iba pang parte kan Bikol partikular na sa Albay saka sa Rinconada (an huring distrito kan Camarines Sur). Iba man palan an Bikol ninda.

Minsan kan nagduman kaming pamilya sa Daraga, Albay para magbisita sa togang ni mama, panghuna ko nagsusuba lang an tita ko kan inaapod nya kaming akos (sabi ko sa sadiri ko, bako man kaming ikos). Haloy bago ko naaraman na ini palan an katumbas kan taramong aki sa Bikol Legazpi. Kaklase kong taga-Albay an nagtukdo sako kani. Siring igdi, enot ko nadangog saiya an mga taramong sikad-sikad (padyak), buda (saka, asin), amo (iyo), kaon (kakan). Dae ko malingawan an iristoryahan ming magkakralase kun sain nagparangiririt kami sa pagsambit nya sa taramong sikad-sikad. Nagsakay daa sinda igdi – sa sadiri ko, panu kaya sinda nakasakay sa sikad-sikad? An paghuna ko sipa-sipa an sinasabi nya ta an sikad sa Partido gusto sabihon sipa. Ito palan, nagsakay sinda sa padyak. Maray man ta nadangog ko man ining taramon na ini, dagdag na naman sa mga kaaraman ko.

An Bikol na dae ko pa talaga maintindihan iyo an Bikol Rinconada. Maski kataid lang ini kan sentro kan probinsya, dakulaon ang pagkakaiba kaini sa Bikol Centro. Hanggang ngunyan, dae ko pa masabutan an mga tinataram kan mga kabisto ko kun nagtataram sindang Rinconada. Ini na lang an Bikol na medyo iintindihon ko.

Sa kadakolan kan bernakyular sa lingwaheng Bikol, mawawara ka talaga sa urulayan kun hale sa ibang lugar kan Bikol an saimong mga kaibahan. Bilang sarong nangingitorog man na maging propesyonal na parasurat, gusto ko man manuodan an mag-iriba-ibang tataramong Bikol lalo na an mga harararom na taramon na dae ko pa siguro natataram sa buong buhay ko. Gusto ko man makatabang sa pag-uswag kan tataramong kinadakulaan ko.

Pasensya na palan garo halo-halong Bikol an pagsurat ko. Sa pagdakula ko sa duwang parte kan Camarines Sur, nagharalo na an Bikol ko. Minsan dae ko na madiperensya an Bikol Centro sa Bikol Partido.

sunrise

I comprehend
the good in life
for you shed light
to this lonely world
this miserable mortal
traverses thorns
yet your reality
suffice to make a day
darkness --
may consume the heaven
thus far you go on
igniting time
worries in no way
conquer my being
even as I shatter into pieces
in my mind this is infinite
you renew my existence
day by day.

sunset

I may never see you
when I greet the morning
but the thought of you
never slips my mind
your radiant glow
it attracts my soul
the mysterious gloom
thrills my body
yet doubt i’ll ever touch you
not now, maybe tomorrow
this uncertainty is utter
only time will tell
when my heart stops beating
i’ll succumb in your sweet embrace.

On Artificial Insemination

Lagonoy, Camarines Sur - While waiting for a van en route to Naga last month, I noticed a sign posted outside a small office which read "Artificial Insemination Center." My initial reaction: dumbfounded.

My hometown is a third class municipality inhabited by more than forty thousand residents. Although rife with other Christian sects, the town is predominantly Roman Catholic. And now, we have a center catering the unnatural procedure of conceiving a child here - I thought at the sight of that post.

I have just passed Medical Ethics II as a requirement to be promoted to third year medical student. One of the issues we have discussed in that one-semester subject is Artificial Insemination. After my classmates gave a comprehensive presentation on the subject, they concluded that the procedure is unethical. This was further affirmed by our facilitator, a medical doctor who is also an ethicist.

Artificial insemination is the process where sperm is placed through a female's uterus by means other than the natural sexual intercourse with the intention of impregnating the female (Wikipedia). Other procedures such as in-vitro fertilization is also categorized under this. Though this could bring forth joy to married couples not capable of having their own offspring, ethicists condemn the procedure. Some of the arguments against artificial insemination is that it is against the natural process of life. With this, the principles of inviolability of life, personalized sexuality, and stewardship come into play.

First and foremost, the probability of a successful conception through the artificial procedure is very low. Clearly put, several zygotes (fertilized ovum) die while performing this scientific technique. Several ethicists will argue that life begins at the moment the sperm from the male fertilizes the ovum. Given this contention, many lives are destroyed in the process.

The principle of personalized sexuality tells us that "God made us sexual not only for the survival of our species, but for the complete expression of a married person's mutual self-giving love that finds its complete fulfillment not just in orgasm but in children (Ethics of Health Care by O'Rourke)." Although several ethicist would contend that artificial insemination does not violate this principle when the procedure is done in conjunction with a conjugal act, some would argue otherwise. The conception of a human person through artificial means is not the result of the marital act itself rather by a technical manipulation that follows the conjugal act. Opposing ethicists would therefore argue that no artificial methods of reproduction will respect the unitive and procreative act of sexual intercourse.

Lastly, we were created by God to be stewards of His creations. That is what the principle of stewardship tells us. Going through the process of artificial insemination then makes man a God-like being who creates another living person. Ethicists again would argue against the act.

Now, we raise the issue on the economic and political level. Performing the artificial procedure of conception will involve large sum of money. Few can afford the technique and as stated earlier, the success of the procedure is not definite. That would be throwing lots of money which could have been used to help other individuals. Perhaps adopting an orphan could be a better alternative as it will lead to improving the quality of life of another individual. And since only the rich can readily push through with the procedure, then there is no justice.

Knowing these things, I was really at loss at the thought that there is an artificial insemination center in our town. I have already presented the status of Lagonoy being a third-class (not yet developed) and Christian municipality. How in the world then was establishing that center conceptualized?

But before I could even start thinking of the reasons, I read a smaller sign that the center was meant for chickens (roosters and hens), hehe.

paranoia

I live in the real world.
I dream of an ideal world.
I want my ideal world to be the real world.
But that's an impossibility.
I insist in obliterating this dream.
By then, I could live my real world.
But still I dream.

summertime

Let my tongue touch you
til it burn in your flame
the kiss of sunlight is here
our soul will join as one

I’ll plunge at the deepest sea
search the treasures within
permit me to freely wander
take pleasure as the guide

this is but merrymaking
a flick in time to cherish
move towards eternity
and reach the highest peak

savor this wondrous moment
make it last forever
let’s be crazy for a day
for tomorrow the rain appears.

demented

Moving forward
expecting paradise
all alone
travelling path
armed with hope
guided by faith
looking by
awaiting success...

a sudden blow
punched by fate
dreams changed
inspiration got away
through darkness
life a mess
resisted energy
pulled by dillema...

tricks re-act
lessons unlearned
persistence bids bye
road went back
again and again
life changes
now is dark
tomorrow is light...

the zenith harms
the nadir wounds
mediocrity answers
life relieved.

byaheng ligaw

minsan ako’y naglakbay, di alam kung sa’n patungo

kayraming dinaanan, nakatago ang pupuntahan

pilit na naghahanap ng masisilungan, ngunit

byahe’y di maihinto sa mga kantong nalalampasan

kaya patuloy ang lakbay isa lamang ang nasa isipan

pansariling kapayapaan ng isip at ligayang inaasam

sa pagkakataong may makikisabay walang pakialam

hindi iniinda kung ano ang pakay sapagkat

isipa’y nakakulong sa iisang kagustuhan, nakalimutan

na mga taong nakikilakbay na may magandang

kalooban, di pansin na sila pala’y may hangaring

samahan ako sa biyahe at gawing magaan ang loob

sa di malamang pagkakataon, sila’y bumaba

di man lang pinigilan, konsentrasyon pa ri'y sa manibela

ngayon ay nag-iisa, tuloy pa rin ang lakbay

inisip ang mga dinaanan, nagsimulang pagsisihan

mga pagkakataong pinakawalan at pinabayaan

nasayang lang ang nakaraan, di masyadong pinahalagahan

byahe sana’y hindi minadali, mga dinadaana'y minasdan

noon sana’y nahanap na ang kagustuhan,

destinasyon ay kita na, malapit na ang hintuan

ngunit wala nang magawa, sapagka’t lumipas na

kaya patuloy ang byaheng di alam ang patutunguhan

naghahanap, nag-iisip, tumitingin na sa dinadaanan.

an tugon kan ina sa aking nag-abroad

Taga-ingat Noy sa dudumanan mo
dai lingawan an Dyos sa langit
mantang ako mahalat sa saimong pagbalik

Kumusta man sa tinatrabahuhan
malipot, mainit; dai magpapagal
ako natatakot na ika magkahelang
sadiring hawak baka magruluya

Kami naghahalat na sa apod mo
togang naghahapot: ano na nangyari ki manoy
Siguro busy ka lang sa ginigibo ara-aldaw
okey lang samo, basta marhay an buhay mo dyan

Maogmang madangog asensado ka na
nababakal mga kaipuhan pati mga bulawan
salamat sa padara, sa Spam asin tsokolate
siring sa kwartang samo nakakatabang

Pero pungaw sakong namatean
hinahanap ang mainit mong kugos
duwang talinga gustong mabungog
sa magayong boses sa nguso mo lang naghahale

Magbalik ka na aki ko
ako napopobre sa pagkawara mo
sadiring daga sabay ta na lang pauswagon
nganing dai ka na maghali sa kataid ko.

summer

Release the scorching heat
and drain the soul within
this wasted body will soon live
folded by the endless streams

release the scorching heat
burn those delicate skin
in time it'll rejuvenate
more radiant than the latter's face

release the scorching heat
but let us live exalted
run on the fine white sands
travel the world with ease.

The revival

After graduating college two years ago, I have pushed aside writing to focus more on my medical studies. This new life I have accepted requires more time from me doing school works, readings, and researching. The hefty time I would spend for leisure during college was reduced to a lesser degree (although non-medical activities still predominates my life, hehe). Hence, I could no longer write articles as I used to do during college. I am no longer a journalist.

But from time to time, I would sneak some time to update my Friendster Blog (http://bloo_dexter.blogs.friendster.com) which I have created three years ago. I know the passion for writing has not left me yet.

Now, I have created this new blog to begin some serious writings. I just hope I could still manage this despite my busy, blurry path ahead.